تبیان، دستیار زندگی
بخیل را در مشورت خود دخالت مده! زیرا كه تو را از احسان منصرف، و از تهى دستى و فقر مى‏ترساند، و نیز با افراد ترسو مشورت مكن!زیرا دركارها روحیه‏ات را تضعیف مى‏نمایند. همچنین حریص را به مشاورت مگیركه حرص را با ستم گرى در نظرت زینت مى‏دهد.(همه آنچه درباره
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه خطاها را به حداقل برسانیم ؟

مشورت

مشورت و نظر خواهی از دیگران یکی از عوامل مهم و مسایل حیاتی در تصمیم گیری، و ارزنده ترین دستورهای شریعت جهت سلامت جامعه و نیل به اهداف والای انسانی است. درخصوص مشورت در رفتار امام علی (علیه السلام) لازم به ذکر است که اگرچه ایشان معصوم بوده و مصون از خطا واشتباه و عالم به همه امور ؛ولیکن از آنجا که باید الگوی رهروان خود در همه شۆون زندگی و حکومتی باشند از توصیه به مشورت دریغ نکرده و در امور حکومتی با دیگران مشورت می کردند.

مشورت از ماده "شور" است که در لغت به معنای برداشتن و استخراج عسل از کندوی زنبور عسل است(1) و در تعریف اصطلاحی کلمه "تشاور"، "مشاورت" و "مشورت" به معنای استخراج رأی صحیح است؛ اینکه آدمی در مواقعی که خودش درباره کاری رأی صحیح ندارد، به دیگران مراجعه و از عقل و تجارب آنان استفاده نماید.(2)

با چه کسی مشورت کنیم؟

شکی نیست که «مشورت»، «اصطکاک دو فکر» است که از «التفاء» آن دو، فکر «مشورت گر» نیرو می گیرد، و قدرت درخشندگی خاصی پیدا می کند.

از این نظر انسان نباید با هر فردی به مشورت بپردازد، چه از مستشاری که از «عقل» و «خرد»، در «واقع بینی» و «حقیقت گرائی» و از دیگر فضائل انسانی دور و عاری باشد، نه تنها فکر آدمی، بارور نمی گردد، بلکه بی بهره و احیانا گمراه می شود، از این جهت امام، در فرمان تاریخی خود به «مالک اشتر» می نویسند: "و لا تدخلنّ فی مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضل و یعدک الفقر ، و لا جبانا یضعفک عن الامور، و لا حریصا یزیّن لک الشّرة بالجور، فإنّ البخل و الجبن و الحرص، غرائز شتّی، یجمعها سوء و الظّنّ باللّه"(3)

"بخیل را در مشورت خود دخالت مده!زیرا كه تورا از احسان منصرف،و از تهى دستى و فقر مى‏ترساند،و نیز با افراد ترسو مشورت مكن!زیرا دركارها روحیه‏ات را تضعیف مى‏نمایند. همچنین حریص را به مشاورت مگیركه حرص را با ستم گرى در نظرت زینت مى‏دهد.(همه آنچه درباره این‏افراد گفتم)بخاطر این است كه بخل و ترس و حرص و غرائز و تمایلات متعددى‏هستند كه جامع آنها سوء ظن بخداى بزرگ است. "

طبق کلام نورانی امام علی (علیه السلام) باید از مشورت با بخیل ، ترسو ، دشمن آزمند، دوست نادان و دروغگو بپرهیزیم و با افراد خدا ترس ، خردمندان ،افراد با تجربه مشورت کنیم .تا در عقل آن ها شریک شویم و با کمترین ریسک بیشترین بهره را ببریم

امام در این فراز از نامه، استاندار خود را از مشورت با سه گروه باز می دارد و آنان عبارتند از:

1-      بخیل

2-      ترسو

3-      آزمند

سپس ضرر مشورت با این سه گروه را بیان می کنند و این که: مشورت با فرد «بخیل»، انسان را از «بخشش» و «بزرگواری»، و مشاوره با فرد «ترسو» آدمی را از «اقدام عاقلانه» به کارهای نیک باز می دارد. همچنان که مشورت با «طمّاع» و «آزمند» هوس گردآوری سیم و زر را در انسان زنده می کند و سرانجام «ستمگری» را در نظر او خوب جلوه می دهد.

جالب تر از همه این که از نظر روانی، برای هر سه غریزه، جهت جامع و وجه مشترکی را بیان می کند و آن این که: «اگر فردی بخیل است به خاطر «بدگمانی» است که به «خدا» دارد زیرا اگر بخیل از «انفاق مناسب» خودداری می کند، برای این است که تصور می کند در اثر انفاق، ممکن است فقر بر او مستولی گردد و سرانجام در سختی و فشار قرار گیرد. این فرد نمی داند که خداوند رزاق است و روزی تمام انسانها بلکه تمام جانداران روی زمین بر عهده اوست . «اگر فرد ترسو، خود و دیگران را از اقدام به کارهای عاقلانه باز می دارد، از این نظر است که می ترسد در این راه آسیبی به او برسد، ولی اگر خدا را خوب می شناخت و می دانست که او حافظ و نگهبان انسانها است. اگر فرد حریص و آزمند مشاوران خود را به گردآوری سیم و زر، تشویق می کند و احیانا به خاطر حرص بیشتر، ستمگری را در نظر آنان نیک جلوه گر می سازد، بخاطر همان اندیشه باطلی است که بخیل دارد و چنین تصور می کند که اگر دست به گردآوری ثروت نزند، ممکن است روزی فقیر و بیچاره گردد.

در مشورت بهتر است اینگونه بود:

اِذَا احتَجتَ اِلَى المَشوَرَةِ فى اَمرٍ قَد طَرَاَ عَلَیكَ فَاستَبدِهِ بِبِدایَةِ الشُّبّانِ، فَاِنَّهُم اَحَدُّ اَذهانا وَ اَسرَعُ حَدسا، ثُمَّ رُدَّهُ بَعدَ ذالِكَ اِلى رَىِ الكُهولِ وَ الشُیوخِ لِیَستَعقِبوهُ وَ یُحسِنُوا، اَلختیارَ لَهُ، فَاِنَّ تَجرِبَتَهُم اَكثَرُ؛

هرگاه به مشورت نیازمند شدى، نخست به جوانان مراجعه نما، زیرا آنان ذهنى تیزتر و حدسى سریع تر دارند. سپس (نتیجه) آن را به نظر میان سالان و پیران برسان تا پیگیرى نموده، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب كنند، چرا كه تجربه آنان بیشتر است.(4)

ایمان

ویژگیهای مثبت و منفی مشاوران

الف) ویژگیهای مثبت: ویژگیهای بسیاری در آموزه های اسلامی برای مشاوران آمده است. در این قسمت به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1 . ایمان:

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: "مومن مایه سود است اگر همراهش شوی سودت دهد و اگر با وی مشورت کنی سودت دهد و اگر شریکش شوی سودت دهد و همه کار وی مایه سود است."(5)

2 . تقوا:

امام علی(علیه السلام) فرمودند: "در کارهایت با پرهیزکاران مشورت کن تا راهنمایی شوی."(6)

3 . خردمندی:

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: "هر کس با صاحبان خرد مشورت نماید، به راه راست و درست رهنمون می شود."(7)

4 . تجربه و آزمودگی:

حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: "برترین کسی که با وی مشورت می کنی، کسی است که دارای تجربه های فراوان باشد."(8)

5 . علم و تخصص (آگاهی و صلاحیت):

امیر المومنین علی(علیه السلام) فرمودند: "با کسی که نادان در کار تو است مشورت نکن."(9)

6 . راز داری:

امام علی(علیه السلام) فرمودند: "با دشمن خویش مشورت نکن و راز خود را از او پوشیده دار."(10)

7 . نصح (خیرخواهی)      

8 . آینده نگر (دور اندیشی)    

9 . حلم

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:"با کسانی که دارای پنج خصلت باشند مشورت کن. آنان که دارای عقل، حلم، تجربه، خیرخواهی و تقوا هستند."(11)

"بخیل را در مشورت خود دخالت مده! زیرا كه تو را از احسان منصرف، و از تهى دستى و فقر مى‏ترساند، و نیز با افراد ترسو مشورت مكن!زیرا دركارها روحیه‏ات را تضعیف مى‏نمایند. همچنین حریص را به مشاورت مگیركه حرص را با ستم گرى در نظرت زینت مى‏دهد.(همه آنچه درباره این‏افراد گفتم)بخاطر این است كه بخل و ترس و حرص و غرائز و تمایلات متعددى‏هستند كه جامع آنها سوء ظن بخداى بزرگ است "

ب) ویژگی های منفی: منظور از ویژگیهای منفی، خصوصیاتی است که مشاوران می بایست فاقد آن باشند. این خصوصیات عبارتند از:

1 . بخل:

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: "افراد بخیل را در مشورت خود دخالت مده؛ زیرا که تو را از احسان منصرف می کند و از تهی دستی و فقر می ترساند."(12)

2 . جبن (ترس):

حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: "با افراد ترسو مشورت مکن؛ زیرا در کارها روحیه ات را تضعیف می کند."(13)

3 . حرص:

امام علی(علیه السلام) فرمودند: "حریص را به مشورت مگیر که حرص را با ستمگری در نظرت زینت می دهد."(14)

4 . دروغ:

امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمودند: "با فرد دروغ گو مشورت نکن؛ زیرا او مانند سراب است که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را دور جلوه می دهد." (15)

کلام آخر:

طبق کلام نورانی امام علی (علیه السلام) باید از مشورت با بخیل ، ترسو ، دشمن آزمند، دوست نادان و دروغگو بپرهیزیم و با افراد خدا ترس ، خردمندان ،افراد با تجربه مشورت کنیم .تا در عقل آن ها شریک شویم و با کمترین ریسک بیشترین بهره را ببریم .

پی نوشت ها :

(1) قاموس قرآن، ج 4، ص 88

(2)مفردات، ج 18، ص 92

(3)نهج البلاغه،نامه 53

(4)شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید ، ج 20، ص 337، ح 866

(5)نهج الفصاحه، ص 448، ح 3098

(6) غررالحکم و دررالکلم، ص 587

(7)همان، ص 589

(8)همان، ص 585

(9)همان، ص 590

(10)همان

(11)بحار الانوار، ج 75، ص 103

(12)نهج البلاغه، نامه 53

(13)همان

(14)همان

(15) غررالحکم و دررالکلم، ص 591

زهرا انصاری نسب  

بخش نهج البلاغه تبیان


منبع: نهج البلاغه،ترجمه وشرح آیت الله مکارم شیرازی

سایت پژوهشکده باقر العلوم

سایت آفتاب

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.