آداب اردو
اسلام دینی آسمانی است که به اعتراف اکثر دانشمندان جهان دارای بهترین و کامل‌ترین دستورات برای سعادت انسان است. از جمله مواردی که در دین مبین اسلام بصورت جدی و فراوان به آن توصیه شده است سفر کردن و کسب تجربیات جدید در سفر است.
خداوند در قرآن مجید در آیه 42 سوره روم انسان را به سیر و سیاحت در زمین ترغیب کرده و می‌فرماید: «قل سیرو فی‌الارض فانظرو کیف کان عاقبه‌الذین من قبل...
بگو در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت آنان که پیش از شما بودند»
و در آیه 20 سوره عنکبوت می‌فرمایند:
«قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بدا الخلق
بگو در زمین سیر کنید و بنگرید که خداوند چگونه آفرینش را به وجود آورده است»
و در سوره حج، آیه 46 می‌فرمایند: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ ...
آیا در زمین سیر نمی کنند تا صاحب دلهایی گردند که بدان تعقل کنند ...»
همچنین پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «سافِروا تَصِحّوا و تُرزَقوا
مسافرت کنید تا تندرست بمانید و به شما روزی داده شود.
از طرفی از آنجا که اسلام برای تمام کارهای انسان، چه فردی و چه اجتماعی قوانین و آداب خاصی دارد، برای سفر نیز احکام و ملاحظات ویژه‌ای را برشمرده است.
با توجه به اهمیتی که این موضوع در اسلام دارد مربی باید دانش آموزان را نسبت به آداب سفر و اردو در اسلام آگاه کند و در هر زمان و مکان مناسب از احادیث و روایات برای دانش آموزان مطالبی را بیان کند، همچنین مربی باید آداب سفر و اردوی زیارتی را برای دانش آموز توضیح دهد که در اردوهای زیارتی بسیار مورد استفاده است. ذکر این نکته ضروری است که در طرح این مباحث توجه به سن دانش آموز و مقطع تحصیلی او مهم است و مربی باید از خلاقیت و تجربه خود در طرح شیرین تر این مباحث استفاده کند. ما در این مقاله به احکام و آداب سفر از نگاه اسلام، همچنین آداب سفرهای زیارتی می‌پردازیم.
آداب پیش از سفر:
- 1- انتخاب همسفر مناسب و هم شآن از نظر فرهنگی و اقتصادی «پیامبر(ص) می فرماید: الرفیق ثُمَ الطَریق – نخست همسفر انتخاب کن بعد قدم در راه گذار».
- 2- خداحافظی با بستگان و دوستان و طلب حلالیت از آنان
- 3- وصیت کردن (خصوصا نسبت به امور واجب)
- 4- انتخاب روز مناسب برای آغاز سفر (از نظر اسلام روز شنبه، سه‌شنبه و پنج‌شنبه مستحب و صبح جمعه مکروه است. در بقیه ایام هفته با دادن صدقه سفر را آغاز کند.)
- 5- غسل کردن
- 6- خواندن سوره‌های حمد، ناس، فلق و قدر، آیه‌الکرسی و دعای سفر «اللّهم اجعَل مَسیری عِبَراً و صَمتی تَفکّراً و کلامی ذکراً؛ خدایا ! مسیرم را مایه عبرت، سکوتم را اندیشه و سخنم را یاد خود قرار ده».
- 7- صدقه دادن به فقرا و مساکین محل
آداب حین سفر:
- 1- صدقه دادن در ابتدای سفر، که بهتر است هنگام سوارشدن به وسیله نقلیه انجام شود «امام صادق(ع) فرموده‌اند: سفرت را با صدقه آغاز کن.»
- 2- همراه داشتن زاد و توشه لازم و کافی
- 3- اخلاق و رفتار نیکو نسبت به همسفران
- 4- کمک کردن به افراد ضعیف و نیازمند در طول سفر
- 5- پرهیز از پرخوری در طول سفر
- 6- محافظت بر نماز و فرائض دینی «حضرت علی (ع) فرموده‌اند: نباید کسی به سفری برود که خوف آن را داشته باشد که بر دین یا نمازش لطمه‌ای وارد شود»
- 7- آوردن سوغاتی به هنگام بازگشت از سفر برای زن و فرزندان «امام صادق (ع) فرمود: هر مقدار که توان مالی دارید برای زن و فرزند خود هدیه بیاورید».
- 8- هنگام ورود به هر شهر یا روستای جدید این دعا خوانده شود:
- «اللّهمَّ اِنّی اَسئَلُکَ خیرَها و اَعوذُ بِک مِنْ شَرَّها و حَبَّبنا اِلی اَهلِها وَ حَبِّب صالِحی اَهلِها اِلَیناه. خداوندا ! از تو می خواهم خیر این مکان را و به تو پناه می برم از شرّ این مکان و محبوب ساز ما را در میان اهالی این محل و صالحان این مکان را برای ما محبوب ساز.»
9- همچنین لقمان حکیم به فرزندش فرموده است هرگاه با عده‌ای همسفر شدی:
- در کارهای مربوط به خودت و آنها، با ایشان بسیار مشورت کن
- به آنان بسیار تبسم نما
- در زاد و توشه‌ات نسبت به آنان بخشنده باش
- اگر از تو کمک خواستند کمکشان کن
- اگر از تو مشورت خواستند قبول کن
- اگر همسفرانت راه افتادند توهم نیز با آنان راه بیفت
- اگر دیدی کار می‌کنند توهم با آنان مشغول باش
- از کسی که سنش از تو بیشتر است حرف شنوی داشته باش
- هنگام اتراق و هنگام کوچ دورکعت نماز بخوان
- هنگام خداحافظی بر مردم آن سرزمین درود فرست.
آداب زیارت:
تشرف به دیدار امامان معصوم علیه‌السلام چه در حال حیات آنان و چه پس از شهادت و هنگام زیارت قبور ائمه علیه‌السلام آدابی دارد که آن را از دیدارهای معمولی جدا می‌کند. رعایت طهارت، ادب، متانت، توجه و حضور قلب از جمله این آداب است.
همچنین آداب زیر برای زیارت رفتن در منابع اسلامی آمده است:
- 1- پوشیدن لباس تمیز که بهتر است سفید باشد
- 2- عطر زدن و خوشبو بودن
- 3- گام های کوتاه برداشتن و با آرامش و وقار حرکت کردن
- 4- ذکر الله‌اکبر و الحمدالله گفتن هنگام رفتن به زیارت
- 5- وارد شدن به حرم با پای راست
- 6- پرهیز از امور دنیایی و سخنان لغو بیهوده.
شهید ثانی نیز در کتاب العروة الوثقی آداب زیر را برای زیارت بیان نموده است:
- 1- غسل کردن و با طهارت وارد حرم شدن
- 2- خواندن اذن دخول و وارد شدن با خشوع
- 3- ایستادن رو به ضریح و پشت به قبله و خواندن زیارت‌نامه
- 4- خواندن دو رکعت نماز پس از زیارت
- 5- دعا کردن و حاجت خواستن پس از ادای نماز
- 6- خواندن قرن و هدیه ثواب ن برای امام
- 7- حضور قلب داشتن و توبه کردن از گناه
- 8- احترام گذاشتن به خادمان حرم و احسان به آنها
- 9- خواندن دعای وداع هنگام بازگشتن از زیارت
- 10- بهتر شدن پس از زیارت
- 11- پشت نکردن به ضریح هنگام خروج
- 12- صدقه دادن به نیازمندان ن شهر
توضیح:
مربیان محترم و سرپرستان اردوهای دانش‌آموزی باید برای توضیح آداب سفر به دانش‌آموزان موارد زیر را در نظر داشته باشند:
1- حتی‌المقدور این آداب چند روز قبل از برگزاری اردو در کلاس توضیح داده شود.
2- نیازی به توضیح بند بند آداب برای دانش‌آموزان نیست بلکه باید آداب را به صورتی زیبا و قابل فهم برای هر مقطع تحصیلی بیان کرده و یا به صورت بروشور در اختیار آنان قرار داد.
3- در مورد میزان وجوب برخی آداب که به جا آوردن آنها در قبل یا حین اردوها امکان پذیر نمی‌باشد توضیح داده شود تا دانش‌آموزان در انجام آنها دچار وسواس نشوند.
4- بهتر است آداب سفر را دسته بندی کرده و قبل از هر اردو بخشی از آنها که با حال و هوای اردو سازگار است را بیان نمود.
مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسندگان: نسرین علی فرد – محسن تقوی پور
تنظیم: مریم فروزان کیا
