سیاهی‌های جنگ یا سفیدی هایش
جمعی از نویسندگان درباره یک موضوع قدیمی که در واقع تبادل دو دیدگاه است نظر داده اند. سرفصل تقابل این است: ادبیات دفاع مقدس؛ سفارشی نویسی یا سیاه نمایی؟
زاهدی مطلق: نویسندگان جنگ را محاکمه نکنیم/ وظیفه نویسنده روایت تاریخ نیست و نباید به او گفت چگونه بنویس!
ابراهیم زاهدی مطلق، نویسنده، پژوهشگر و روزنامه‌نگار است. او در خصوص گلایه های برخی از اهالی فرهنگ برای سیاه نمایی از جنگ تحمیلی گفت: ما جنگی داشتیم که در آن دفاع کردیم. هر جنگی به لحاظ دفاع و هجوم، ارزش‌ها و ضدارزش‌هایی را با خودش به وجود می آورد. اگر نویسندگانی در هر کشوری به آن ارزش‌ها حمله کنند، به نوعی می‌شود سیاه‌نمایی.
وی در ادامه افزود: جنگ ما از آن‌جا که جنگ دفاعی بود و ما از تمامیت ارضی خودمان دفاع کردیم و حداقل ارزشش دفاع از خاک بوده. کف مقاومت ما دفاع از خاک بود. اگر کسی علیه جنگ ما صحبت کند و اعتراض می‌کند و معتقد است که جنگ خوب نبوده، سیاه‌نمایی است.
این روزنامه نگار در توضیح این نوع نگاه گفت: آقای سرهنگی جمله خوبی دارد و می‌گوید که وقتی نویسندگانی علیه این جنگ می‌نویسند، پیام ما به مردم این است که اگر در آینده کسی به کشور شما حمله کرد، از وطن‌تان دفاع نکنید. معتقدم با گذشت دو دهه از پایان و سه دهه از شروع جنگمان، کشورهایی که علیه ما سلاح می‌فروختند و دشمن ما را تجهیز کردند به این نتیجه رسیدند تا آن دیکتاتور را اعدام کنند. پس این موضوع نشان می‌دهد که ما در جنگ ناحق نبوده‌ایم و کمتر از نیم قرن، معلوم شد که ما علیه چه آدم جانی‌ای می‌جنگیدیم که حامیانش او را دستگیر و محاکمه کردند.
وی در عین حال در خصوص بیان واقعیات جنگ گفت: ممکن است برخی از رزمندگانمان و فرماندهانمان در جنگ ترسیده باشند و تصمیم غلطی گرفته یا عملیاتی را بد فرماندهی کرده باشند؛ گفتن این واقعیت‌ها در ادبیات اشکالی ندارد. وظیفه رمان‌نویس هم نوشتن تاریخ نیست که یک روز به او بگوییم تو داری واقعیت را تحریف می‌کنی و یک روز دیگر به او بگوییم کارت را درست انجام داده‌ای. وظیفه رمان‌نویس این است که اتفاقات کشور را از نگاه خودش روایت کند. ما نمی‌توانیم به نویسنده‌ای بگوییم چگونه ببین.
عضو شورای سیاستگذاری جشنواره کتاب سال شهید غنی پور اضافه کرد: ممکن است سربازی قهرمان قصه‌ات باشد که ضد قهرمان است و خائن بوده. هیچ جای دنیا به خائن‌ها جایزه نمی‌دهند. شما رمانت را در مورد زشتی جنگ بنویس اما آخرش نباید بگویی که فلان کار اشتباه، درست است. پس برآیند مهم است.
زاهدی همچنین تصریح کرد: به عنوان نویسنده معتقدم نمی‌توان کسانی را که می‌گویند باید حقایق و خیانت‌ها را بنویسیم، محاکمه کرد. بچه‌های جنگ بارها دیده‌اند که سربازی ترسیده و خودش را به مصدومیت و مجروحیت زده و به پشت جبهه‌ها رفته. این‌ها وجود دارد اما اگر نویسنده‌ای رمان نوشت و گفت این کار خوبی کرده که نجنگیده، غلط است.
این نویسنده و منتقد ادبی در خصوص سفارشی نویسی نیز گفت: من با سفارشی نویسی موافقم. بسیاری از مترجمان برای ترجمه آثار سفارش می‌گیرند. ناشران هم مشاوران دقیقی دارند و شاهکارهای جهان را می‌شناسند. عیب این کار چیست؟
اكبر خلیلی: بعضی‌ها دوست ندارند واقعیات جنگ را ببینند/ اثر درخشان، خاطرات چاپ صدمی را كنار می‌زند
اكبر خلیلی، نویسنده ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی گفت: سیاه‌نمایی در ادبیات جنگ به اشكال مختلف وجود دارد. جنگ ما دفاع تمام عیاری بود و نام زیبای دفاع مقدس نیز برایش انتخاب شد. دفاع مقدس شریف‌ترین دفاع است. كسانی هم كه این پیروزی را به دست آوردند، اغلب از پایین‌ترین اقشار جامعه بودند. ما واقعیت را می‌گوییم اما دشمن می‌گوید شما واقعیت را نمی‌گویید و شعار می‌دهید. به گمانم آثار نویسندگانی ماندگار خواهد شد كه با خلوص نیت درباره دفاع مقدس نوشته شده‌اند.
نویسنده مجموعه داستان «نون تافتون» توضیح داد: بسیاری از كسانی كه آن سوی آب‌ها هستند، شاید قضاوت درست‌تری از كسانی كه آثاری مشمئز كننده درباره دفاع مقدس می‌نویسند، داشته باشند. شاید به تعبیری یكی از سیاهی‌نمایی‌ها ضد جنگ نوشتن باشد، البته اگر آثاری درباره واقعیت‌های جنگ نوشته نشود، جنگ به معنای حقیقی و تمام عیارش برای مخاطبان درك نمی‌شود. برخی از نویسندگان غیظ خودشان را نسبت به جنگ و كسانی كه آن را شروع كردند، نشان می‌دهند اما به مردمان مخلص لطمه‌ای نمی‌زنند.
وی افزود: برخی مواقع به منطقه می‌رفتم اما نه زمانی كه خیلی شلوغ بود. سفرنامه‌ای هم در زمان وزارت آقای خاتمی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نوشتم كه برای نوشتنش تقدیرنامه‌ای دریافت كردم. دختر هشت سالهای كلاهی بافته بود و در آن نامه‌ای گذاشت. در نامه نوشته بود، این كلاه را رزمنده‌ای كه در جنگ حضور دارد سرش كند تا سرما نخورد. این خلوص و نمونه‌های بی‌شماری مانند این در جنگ ما به مراتب دیده می‌شد اما برخی نویسندگان این خلوص را مسخره می‌كردند، در حالی كه بنا به روایت قرآن كریم درخواهیم یافت كه مسخره كنندگان چه جایگاهی دارند.
این نویسنده اضافه كرد: یك مورد دیگر سیاه‌نمایی مخالفت با نویسندگان حقیقی و ارزشی كشورمان است. یعنی نویسندگانی كه برای خدا می‌نویسند و دنبال پول و شهرت نیستند. در سالهای اخیر جلوی انتشار آثار چنین نویسندگانی گرفته شد چرا كه كارهایشان اثر گذار بوده است. سیاه‌نمایی سومی هم وجود دارد. شما می‌بیند كه كتاب خاطره‌ای منتشر می‌شود در حالی كه از چاپ رمان‌های درخشان جلوگیری می‌كنند. بدون این‌كه از چاپ دهم و بیستم چنین كتاب‌هایی باخبر شویم، در مدتی كوتاه به چاپ صد و بیستم می‌رسند. این یك نوع اقتصاد بیمار درصنعت نشر است.
خلیلی ادامه داد: البته من نویسنده از طرفی خوشحالم كه كتابی به 120 چاپ می‌رسد، چون به هر حال رسیدن یك كتاب را به چاپ صد و بیستم، آن هم درباره دفاع مقدس و انقلاب اسلامی برای نظام مفید می‌دانم. اما مسببان چاپ چنین كتاب‌هایی گروهی هستند كه جاهای مختلف دست دارند و هر كدام كتاب را به نهادی هدیه می‌دهند و می‌فروشند. چنین كتابی با 10 چاپ برای نخستین بار چاپ می‌شود. معیار كتاب خوب این است كه خوانده شود و تیراژ واقعی داشته باشد. پس 10 چاپ را مردم نخریده‌اند. این در حالی است كه سالهای گذشته جلوی انتشار رمان‌های ارزشی را می‌گرفتند و به شكایت امثال من هم رسیدگی نمی‌كردند.
محمدقاسم فروغی: برخی نویسندگان تنها سیاهی‌های جنگ را برجسته می‌کنند
محمدقاسم فروغی، نویسنده و پژوهشگر معتقد است: کار ناشر توجه به نیاز فرهنگی و ادبی و طبع و سلیقه مخاطب است. اگر ناشری به امکانات و استعداد و ظرفیت‌هایی که از نویسندگان مختلف سراغ دارد، توجه کند، سفارشی نویسی به معنای مذمومش را دنبال نکرده است. نه تنها جنبه‌های منفی در این کار دیده نمی‌شود، بلکه کارش برای ادبیات و هنر معاصر سازنده، منطقی و مثبت است.
صاحب کتاب «مقوله‌ها و مقاله‌ها» اضافه کرد: اگر سفارشی نویسی به معنای گنجاندن مطالبی از سوی ناشر باشد، در صورتی که نویسنده در برخی از موارد بدون توجه به توضیحات ناشر و ضروریات، از نگارش متنی مطلوب عاجز بماند و به موضوع نوشتن تسلطی نداشته باشد، توضیحات ناشر مسلماً درباره موضوع مورد نظر نیز مذموم نیست.
وی توضیح داد: اگر ناشر سلیقه‌های شخصی یا گروهی خاص را بدون توجه به خواست جامعه، از نویسنده انتظار داشته باشد و پیش روی او قراردادی بگذارد، این به معنای سفارشی نویسی است. در صورتی که ناشر خلاف واقع و حقیقت موضوعی را به نویسنده القا کند و بخواهد در تألیف کتاب آن موارد را به جامعه منتقل کند، مسلما این امر مذموم است و دور از واقعیت و شأن قلم، نویسنده و فرهنگ و جامعه خواهد بود.
این نویسنده در خصوص نگاه به ادبیات دفاع مقدس یادآور شد: طبق تقسیم‌بندی‌‌ها سه بحث سفید، خاکستری و سیاه داریم. برخی نویسندگان متأسفانه به مسایل سفید و خاکستری کمتر توجه دارند در حالی که این جنبه‌ها از سوی نویسندگان و صاحب‌نظران حقیقی در سالهای اخیر بیشتر دستمایه نوشتن قرار گرفته است. چه بسا آنچه به عنوان سیاه‌نمایی به طور عرفی در ذهن و خواست صاحب‌نظران مطرح می‌شود، بعضاً برگرفته از مطالبات فردی، گروهی یا سازمانی بوده و در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با تعداد اندکی از این آثار مواجه بوده‌ایم. البته همین تعداد اندک هم از سوی نویسندگانی نوشته شده که دغدغه و باورهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را نداشته‌اند.
فروغی گفت: البته اگر این فضای غیرواقعی در آثار آن‌ها نباشد، شاید در قضاوت آیندگان در عرصه ادبیات، به دلیل کوتاهی‌ای که در مقطعی برای طرح موضوعی خاص از آن‌ها سرزده، فراموش شوند. این نویسندگان اغلب برای دوری جستن از اتهام ناچارند فضا را آن‌گونه که خود توجیه می‌کنند، به نفع خودشان و نه به سود ادبیات ترسیم کنند.
منبع: ایبنا
