تبیان، دستیار زندگی
ازدواج قرار داد یا تعهد و یا حتی یک معامله یا تکفل و در نهایت یکی از بزرگترین اتفاقات زندگی هر انسانی است که در دوره ای از زندگی اش رخ می دهد اما این آیین در دوره قاجار رسم و رسوم خاص خود را داشت..
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جهیزیه و شیر بهای قجری!


ازدواج قرار داد یا تعهد و یا حتی یک معامله یا تکفل و در نهایت یکی از بزرگترین اتفاقات زندگی هر انسانی است که در دوره ای از زندگی اش رخ می دهد اما این آیین در دوره قاجار رسم و رسوم خاص خود را داشت..
ازدواج قرار داد یا تعهد و یا حتی یک معامله یا تکفل و در نهایت یکی از بزرگترین اتفاقات زندگی هر انسانی است که در دوره ای از زندگی اش رخ می دهد. از گذشته های دور تا به امروز برای شروع زندگی مشترک دو نفر مراسمی به نام عروسی برگزار می شود که در هر کشوری با رسومات خاص آن ناحیه انجام می شود. اما در این مجال گذری می زنیم به ازدواج های دوران قاجار در ایران و جهیزیه دختران ایرانی در آن زمان.
ازدواج قاجار

بیشتر اسناد به جای مانده از خانواده های ثروتمند آن دوران است به دلیل ولخرجی هایی که خانواده های اشراف در آن زمان برای عروسی فرزندانشان می کردند، در تاریخ ثبت شده است. اما منبعی برای دانستن شیوه ازدواج در مناطق رعیت نشین و فرو دست جامعه وجود ندارد.
زنان در گذشته امکان تحصیل کردن و یا کار در بیرون از خانه نداشتند به همین دلیل شاید بتوان گفت ازدواج و بچه دار شدن به آن ها شخصیت و امنیت می بخشیده است و به خصوص دختران در خانواده های فقیر ازدواج را روش اصلی بقاء بیرون از خانه پدر می دانستند.
آن دوران در شهرها، دخترانی که در خانواده های فقیر بودند به کلفتی در خانه ثروتمندان امیدوار بودند، اما عموما دستمزدی به خود آن ها تعلق نمی گرفت، دستمزد به خانواده هایشان داده می شد و معمولا بخشی از آن برای جهیزیه دختر جمع می شد. در روستاها زنان کار می کردند و به اقتصاد خانواده کمک می کردند اما باز هم فقط ازدواج و بچه دار شدن به آن ها کمی امنیت می داد.
هزینه ای که داماد به عروس به عنوان مهریه می پرداخت تماما به عروس تعلق داشت به همین دلیل مردان برای تأمین این مبلغ دیر ازدواج می کردند و تنها مردانی از خانواده های ثروتمند در سنین پایین ازدواج می کردند. اکثر زوج ها در دوره قاجار به طور میانگین 10 سال اختلاف سنی داشتند چراکه مردان باید تا بیست و چند سالگی و حتی سی و چند سالگی برای تأمین هزنیه های ازدواج صبر می کردند، اما دختران قبل از 20 سالگی به خانه بخت می رفتند.
اما می توان گفت مردان در دوره قاجار در هر سنی می توانستند ازدواج کنند، زنان هنگامی که به سن یائسگی می رسیدند، دیگر زیادی پیر تلقی می شدند و حتی برخی مردان آن ها را طلاق داده و با زنان جوان تر ازدواج می کردند و مهریه تنها منبع حیاط زنان بعد از طلاق و یا بیوه شدن بود.
عقد نامه ها در آن دوران بسته به وضعیت مالی که داماد داشت به مذهب و مرصع و ترنج مزین می شد و بین خطوط را طلا انداز می کردند و با خطی خوش آن را می نوشتند و اکثرا دست مادر عروس می ماند.

عقد نامه ها در آن دوران بسته به وضعیت مالی که داماد داشت به مذهب و مرصع و ترنج مزین می شد و بین خطوط را طلا انداز می کردند و با خطی خوش آن را می نوشتند و اکثرا دست مادر عروس می ماند


جهیزیه قجری
 در دوران قاجاریه یعنی زمانی که قاجارها بر کشور حکومت می کردند و در دورانی که همه معتقدند بسیاری از آداب و رسوم از بین رفت٬ روز قبل از عروسی عده ای قاطر و خونچه ای که برای بردن جهاز لازم بود٬ تعیین می شد و از هر یک از این دو به اندازه تعیین شده با دسته موزیک نظامی یا نقاره چی یا هر دو از خانه داماد به خانه عروس روانه می کردند. فرش و رختخواب در مفرش های قالیچه ای و لباس دوخته و ندوخته و طاقه های نبریده در یخدان ها با یخدان پوش ماهوب گلی و مسینه آلات از قبیل دیگ و مجموعه و بادیه و سایر اثاثیه از قبیل بلورآلات اسباب چراغ متکاها و پشتی های زری و ترمه مفتول و مروارید دوزی و تزئینات در و دیوار مانند پرده و طاقچه پوش و سماور و اسباب چای و ظروف چینی و خلاصه یک دستگاه اسباب زندگی تمام عیار در خونچه هایی که کف آنها را پارچه سفید انداخته و مقداری نقل در آن پاشیده بودند می گذاشتند و دسته موزیک و نقاره از جلو و خونچه ها از دنبال و قاطرها از عقب براه افتاده به خانه داماد می آمد. همراه جهاز شخص متعینی از نوکرهای خانه عروس می آمد و صورت جهاز را به همان ترتیبی که در خونچه ها چیده شده بود٬ همراه داشت که تحویل داده و از یکی از بستگان داماد رسید می گرفت٬ از عقب چند نفر خدمتکار با جارو و لوازم تظنیف می آمدند و ناحیه ای که در خانه داماد متعلق به عروس بود٬ فرش و لوازم زندگی را پهن کرده حجله عروسی را می آراستند. زیادی عده خونچه ها و قاطر و قیمتی بودن اثاثیه طرف توجه تماشاچی ها واقع می گردید٬ گاهی عده ی خونچه به صد و بیست عدد قاطرها به بیست و سی می رسید. اکثریت تماشاچی ها جنس لطیف بودند که بعد از مراجعت از این تماشا با حافظه عجیبی تمام جزئیات جهاز را برای آنها که به این قبض نرسیده و از تماشا محروم مانده بودند٬ نقل می کردند. در خانه ی داماد گذشته از شربت و شیرینی خلعتی به تحویل دهنده و انعامی به خونچه کش ها و قاطرچی ها داده می شد٬ بعلاوه نقل ها و پارچه سفید کف هر خونچه مال حامل آن بود. البته مرتب بودن این جهاز و جور کردن این همه اسباب از روی سابقه و اینکه چند دسته از آنها جلوتر و کدام عقب تر باید راه بیافتد٬ و در هر دسته باید به چه ترتیب در خونچه ها چیده شود که دخترهای دم بخت داشتند٬ به تماشا می آمدند تا در ضمن تماشا تجربه و تمرینی هم برای جهازگیری تحصیل کرده باشند. حاجت به ذکر نیست که هر یک از این جهازها که در منظر و مرآی عموم از خانه ای به خانه ای نقل می شد٬ محرک جوان ها و پدر و مادرها در براه انداختن عروسی می گردید و پیردخترهای خانه مانده ترشیده را که امیدی به یافتن شوهر نداشتند٬ عصبانی تر می کرد.

هزینه ای که داماد به عروس به عنوان مهریه می پرداخت تماما به عروس تعلق داشت به همین دلیل مردان برای تأمین این مبلغ دیر ازدواج می کردند و تنها مردانی از خانواده های ثروتمند در سنین پایین ازدواج می کردند

مهریه دختران در زمان قجر
از اواسط عهد قجر خانواده های ایرانی ترجیح دادند به جای شیربهای نقد، مهردخترشان را بالا ببرند. این که یکی از اهمیت شیربها کم و مهریه در ایران خیلی مهم شد را باید در تاریخ دوره قاجار پیدا کرد. دوره‌ای که مردم از دو جهت در حال تغییر بودند؛ یکی آشنایی بیشتر با اصل دین به دلیل گسترش سواد و زیاد شدن تعداد روحانیون مطلع و دوم آشنایی ایرانیان با فرهنگ‌های غیرایرانی و ارتباط با مردمان عثمانی، عراق عرب و حتی غرب.
فکر می‌کنید مهریه یک عروس خانم از طبقه معمولی و متوسط شهری حدود 100 سال پیش چه قدر بوده؟ یك جلد كلام الله مجید، آینه یك جام، لاله یك زوج، لباس سه دست، یك عقیق پنج تن، یك شمایل مرتضی علی(علیه السلام) و 100 تومان پول بر ذمه می باشد. خدا مبارك فرماید ان شاءالله؛
اما مهریه دختران طبقه ثروتمند چه قدر بوده است ؟
سه پارچه آبادی در یزد، یك كمربند طلا كه با سكه های اشرفی تزئین شده بود، یك نیم تاج مرصع و غرق در جواهر و ده دست لباس فرنگی (این آخری خیلی مورد توجه عروس خانم قرار گرفته بوده). در ضمن آقای داماد قبول كرده بود كه 6هزار تومان هم شیربها بدهد.

فراوری : طاهره رشیدی

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان


منابع : ازدواج در دوران قاجار به قلم گیتی نشاط / نشریه زندگی سالم شماره 8 / نیک صالحی
مطالب مرتبط:
رسم و رسوم ازدواج در دوران قاجار
همسرگزینی در ایران باستان!
مراسم ازدواج در عهد ساسانی