پرسش

لطفا چگونگی برخورد با افراد متکبر و روایاتی را که در این زمینه وجود دارد را بیان کنید مگه خدا نگفته به جز من کسی را نپرستید ولی هستند افرادی که با غرور به ثروتشان بقیه را برده ی خود می پندارند.

پاسخ

تکبر به این معناست که انسان خود را برتر از دیگران ببیند و این امر را در رفتار و گفتار نشان دهد که از بدترین رذائل اخلاقی است و هر انسانی باید مراقب باشد که به آن دچار نشود. علت کبر در واقع ذلت و حقارت نفس است و انسان از روی غفلت به اینکه چقدر حقیر است، به آنچه دارد مغرور می شود و به دیگران تکبر می ورزد. امام علی علیه السلام می فرماید: تعجب می کنم از انسانی که اول نطفه بوده و آخرش هم تبدیل به جیفه (مردار) می شود و مابین آن هم ظرفی است برای غائط (مدفوع) و باز تکبر می ورزد. بنابراین کسی که توجه به حقارت خود در برابر خداوند دارد، هرگز تکبر نمی ورزد. پس انسان باید آگاه باشد آنچه مانع رسیدن به سعادت است کبر است چنانچه کبر باعث رانده شدن شیطان از درگاه خداوند شد و مراقب باشد تواضع را در خود پرورش دهد. از آثار تکبر این است که این صفت انسان را در دنیا و آخرت ذلیل می کند و باعث دشمنی دیگران می شود و انسان را از چشم دیگران می اندازد و پست و حقیر می کند و دیگران را به مقابله به مثل وادار می کند. به لحاظ اخلاقی وجود صفت كبر و خودپسندی نوعی بیماری و چالش بزرگ اخلاقی و نفسانی تلقی می شود. بیماری كه باید با تواضع و فروتنی معالجه گردد. در صورتی كه منظورتان این است كه چنین شخصی را چگونه باید راهنمایی كرد، باید گفت در صورتی كه تحمل شنیدن انتقاد را دارد باید ابتدا به صورت غیرمستقیم یا مستقیم با او در زمینه رفتارش صحبت كنید و از او بخواهید كه رفتار خود را ترك كند. چرا كه در اكثر موارد كه انسان ناخواسته به تكبر و خود برتر بینی مبتلا می شود، اگر از ناحیه دوستان و نزدیكان به بدی و زشتی این صفت آگاه و ملتفت شود، به راحتی می تواند این صفت را از بین برد. به عنوان مثال در شیوه غیرمستقیم می­توانید وقتی او دارد از خودش تعریف می­كند و یا كاری را انجام می دهد كه نشان دهنده این صفت است، به شوخی به او بگویید: « شما كه همیشه هوای خودتان را دارید»؛ یا «چقدر از خودتان تعریف می­كنید» و ... تا متوجه شود كه رفتارش توجه دیگران را به خود جلب كرده و دیگران او را آدم خودبین و متكبری می­دانند؛ یا می­توانید گاهی كه سر صحبت باز می­شود به او بگویید كه خیلی از آدم متكبر و كسی كه مدام از خودش تعریف می­كند بدتان می­آید و... . در شیوه مستقیم هم می­توانید برای اینكه ابتدا ظرفیت پذیرش انتقاد را در مخاطب به وجود بیاورید ابتدا از او تعریف كنید و از امتیازات و صفات خوبش بگویید و بگویید كه به او علاقه دارید و قصد بدی ندارید. آنگاه اشاره كنید كه این رفتار او باعث می­شود كه دیگران نظر بدی نسبت به او داشته باشند و شخصیت او در نظر دیگران پایین بیاید و... اما اگر امیدی به اصلاح او ندارید و راههایی را قبلا در پیش گرفتید و حالا می خواهید بدانید كه چه واكنشی در مقابل این صفت انجام دهید، بهترین كار برای اینكه ناراحتی و درگیری پیش نیاید یا رفتار او به شما سرایت نكند این است كه، در حد امكان ارتباط خود را با او كم كنید؛ تا هم تحت تأثیر رفتار او قرار نگیرید و هم اینكه حرفها و حركات او باعث رنجش و ناراحتی شما نشود و همچنین با این كار به بدی و زشتی رفتارش پی برد. یكی از راههایی كه در احادیث برای مقابله و برخورد با متكبر بیان شده است، روش مقابله به مثل می باشد. در این روش انسان با روشی مشابه آنچه كه فرد متكبر در رفتارش سر می زند، با متكبر رفتار می كند و سعی می كند تا با این كار او را نسبت به زشتی عملش آگاه كند. پیامبر اكرم(ص) مى فرمایند: (اذا رایتم المتواضعین من امتى فتواضعوا لهم , رایتم المتكبرین فتكبروا علیهم , فان ذالك لهم مذله و صغا؛ آن گاه كه به انسانهاى مؤمن متواضع برخوردید، با آنان تواضع كنید، ولى اگر به انسانهاى متكبر برخورد نمودید با آنان تكبر ورزید. زیرا این روش, براى آنان خوارى و حقارت مى آورد».( جامع السعادات , 1.363). مراد از تکبر در برابر متکبر این است که بر عکس خواسته ی متکبر عمل کند او می خواهد دیگران نزد او حقیر باشند و کوچکی کنند ، ولی باید برعکس خواستش در برابر او از خود بزرگی نشان داد در واقع رفتاری همانند با شخص متکبر از خود بروز داد ، بدون اینکه در درون واقعا متکبر باشیم.. همانطور كه گفتیم هدف از تكبر در برابر متكبر متوجه كردن و بیداری بخشیدن به او در برابر این صفت ناپسند می باشد. در واقع با این كار می خواهیم این صفت بد در او برطرف شود. در منابع دینى از فروتنى در برابر فردى كه خود را بزرگ مى پندارد و به دیگران به دیده تحقیر مى نگرد منع و نهى شده است زیرا این گونه تواضع ، موجب پستى و ذلت مسلمان است. به علاوه تواضع در برابر انسان خودبین و متكبر، چه بسا عامل افزایش حالت تكبر او مى گردد و چنین گمان مى كند كه واقعا بزرگ و برتر و لایق تكریم و احترام دیگران است. در نتیجه خوددارى از فروتنى در برابر متكبر موجب آن مى گردد كه وى به خود آید و متنبه شود و دست از كارهاى ناپسندش بردارد و از بند اسارت نفس رهایى یابد. از این روى، نه تنها در برابر چنین انسانى نباید تواضع كرد، بلكه یكى از مواردى كه تكبر براى مومنان جایز و روا شمرده شده است، تكبر در برخورد با متكبران است. بنابراین اگر امیدی برای هدایت و آگاه كردن متكبر نسبت به تكبرش ندارید، سعی كنید اولا با كم كردن ارتباط خود را از تركشهای این صفت ناپسند مصون بدارید و ثانیا چنانچه روایات نیز اشاره دارند، با رفتاری مشابه (متكبرانه) او را به زشتی و بدی عملش راهنمایی كنید.